Den vanskelege vegleiinga

Eit tenkt klinisk døme; du er ueigna

Det var ikkje lenge sidan, Kristine hadde halvårsevaluering med sin vegleiar, mentor og avdelingsoverlege. Denne evalueringa hadde dessverre gått slik som ho frykta. Den største redselen hennar, var å høyre at ho ikkje hadde forbetra seg, til tross for all den jobben ho hadde utført for å gjere det betre saman med pasientane. Vegleiar hadde fleire gongar forsøkt å informere henne om dette. Korrigere henne, bli med inn til samtalar, og kome med tilbakemeld­ingar om måtar å vurdere ein pasient på. Kva spørsmål må ho spørje? Kva bør ho legge vekt på? Korleis få til ei god klinisk undersøking? Ho ønskja svært gjerne å få det til, men det gjekk berre ikkje. Ho hadde vore på denne avdelinga i 1 ½ år. Eit halvt år lenger enn det som var naudsynt. Vegleiar hadde vore ærleg med henne sidan start. Dette var fint. Samtidig bar det på utruleg mykje skam. Tenk å ikkje få til noko ein verkeleg har lyst til å få til. Det å bli stempla som ikkje god nok. «Er min karriere som lege køyrt i grøfta?» tenkte ho.

Når tvilen dukkar opp

Der er mange årsakar til at ein endar opp med å vegleie ein kandidat ut av spesialiteten. Eit tydeleg døme, er ukritisk bruk av rus, som då påverkar arbeidet ein gjer. Men det er ikkje alt som er like sjølvsagt.

I svært mange situasjonar, kan ein ende opp i tvil. Kva er det riktige å gjere? På kva måte er dette ein faktor som påverkar sikkerheita til pasientane? Ja, desse tvil tilstandane er kanskje hardast å stå i.

Somme kandidatar er ikkje mottak­eleg for tilbakemeldingar og korriger­ingar, som gjer det umogleg å forme vedkomande til ein fagleg forsvarleg spesialist. Manglande samarbeid med andre yrkesgrupper, som skapar problem i arbeidskvardagen. Psykiske belastningar i privatlivet, som med­fører uforsvarleg behandling av ­pasientar. Eller genuine vanskar og manglar i personlegdomen, som gjer det utfordrande med den valte spesialiteten. Dette for å nemne nokon.

Årsakene kan vere mange. Men når tvilen dukkar opp, bør dette setje i gang eit alarm system i vegleiaren. Kva gjer ein då? Korleis skal ein vurdere? Kor lenge bør ein vente med ein endeleg avgjersle?

Kva er rolla til ein vegleiar?

Jobben til ein vegleiar, er å lede veg, styrke faget og sikre at kandidaten gjer ein forsvarleg jobb i møte med pasientar eller andre medisinske prosedyrar. Ein del av denne rolla, er å la tvilen kome til gode for kandidaten, og sikre at hen får fleire sjansar til å rette seg opp, utvikle seg og ta til seg korrigeringar som blir gjeve. Kanskje burde ein få inn ein kollega, så ein kan drøfte og sikre eigne vurderingar? Er fleire ­spesialistar samde om kandidaten?

Halvårsevalueringar er eit samlepunkt, der kandidatane skal vere i fokus. Med dette, er det viktig at kandidaten er forberedt på kva som blir sagt. Eit møte i forkant med vegleiar, kan skjerme kandidaten for mykje skam og overrasking. Ein transparent måte å handtere noko ukomfortabelt på.

Vegleiar har som oppgåve å forsøkje skjerme kandidaten for ytterlegare devaluerande kjensler ovanfor ein sjølv, og romme det negative som kan dukke opp. Samtidig er det viktig å vere open, og gje ein tydeleg forklaring på vurderinga som blir gjort.

Det er ikkje kjekt å gje ein slik beskjed. Kan ein nær relasjon til kandidaten gjere det vanskelegare for vegleiar å tenkje klart, vere sikker på vurderinga, eller lettare å bli blinda av personlegdom? Relasjonen mellom kandidat og vegleiar er asymmetrisk.

Vegleiaren har ei formell rolle i å godkjenne eller underkjenne kandidaten si teneste, og kandidaten står med dette i eit reelt avhengigheitsforhald til vegleiar. Det er snakk om ujevn makt, der den mekt­igaste må gjere seg bevisst over dette ansvaret. Ja, for ansvaret er stort.

Utdanningslaupet inneber stadige bytter mellom avdelingar, nye vegleiarar, nye kollegaer, endra arbeidsopp­gåver, og høg grad av uforutsigbarheit på vakt. Evna til å ta til seg tilbakemeld­- ingar, konstruktiv kritikk og forsøk på rettleiing er ulik. Nokon kandidatar kan ta slikt personleg og ser det ikkje som eit forsøk på å hjelpe, nokon tek det altfor sterkt til seg, og nokon bryr seg ikkje. Så korleis gjev vegleiaren råd og tilbakemeldingar? Dette er ein viktig refleksjon.

Jobben til ein vegleiar, er å lede veg, styrke faget og sikre at kandidaten gjer ein forsvarleg jobb i møte med pasientar eller andre ­medisinske prosedyrar. 

Strukturar

Ansvaret for utdanning av legar ligg forankra i helseføretaka. Det er eit leiar-ansvar å sørge for at rammene og strukturen for undervisning, vegleiing og oppfølging av kandidatar ivaretas. Kor gode er avdelingar til å prioritere fordjupingstid når drift og fulle postar skal skjøttes? Er vegleiarar gode førebilete med avsett tid til vegleiing uavhengig av eigen arbeidsmengde?

Kandidatar kan søke råd hos fag­foreininga ved spørsmål. Det kan til dømes vere til støtte å ha med tillitsvalgt på møter der eignetheit er tema.

Ved alle godkjende utdannings­institusjonar, skal det vere utdanningsutvalg beståande av over- og under­ordna leger. Vonaleg er dette eit godt samarbeidsforum kor den vanskelege vegleiinga er eit naturleg tema.

Felles ansvar

Til sjuande og sist er det vegleiar sitt ansvar å godkjenne eller underkjenne den kliniske tenesta til kandidaten. Men begge partar må tole å ta opp ubehagelege tema, og vere open for refleksjon kring eige bidrag til situa­sjonen. Pasientar, kollegaer og ikkje minst kandidatar sjølv er tent med at kandidatar får ærlege tilbakemeldingar, sjølv om det betyr ei vegleiing bort frå spesialiteten.

Dette er eit ubehageleg og tøft tema å snakke om. Men det er naudsynt å snakke om det. Vi har eit felles ansvar for å snakke om det. Kanskje er det altfor lite fokus på korleis ein skal takle slike situasjonar, eller stå i slike kjensler?

So når er du ueigna i faget? Eit stort spørsmål som vi må våge å tematisere meir om. •